Afbeelding

Interview met onderzoeker Ronald van der Mark over de Wassenaarse bestuurscultuur

Algemeen

Ronald van der Mark is Senior Managing Consultant Berenschot en is bijna 30 jaar werkzaam bij Berenschot in diverse functies. Ronald is de laatste vijftien jaar actief binnen de adviespraktijk op het gebied van goed bestuur en integriteit, waarheidsvinding en politiek-bestuurlijke gevoelige vraagstukken.

Samen met Laurens Vellekoop bracht hij deze week een onderzoeksrapport sociale veiligheid en bestuurscultuur gemeente Wassenaar uit met daarin de aanbevelingen hoe gemeente Wassenaar beter te besturen is. Dit naar aanleiding van signalen, na overleg met fractievoorzitters en het voeren van diverse gesprekken door burgemeester Leendert de Lange.

Omdat het rapport pas na het drukken van deze krant in de openbaarheid verschijnt en ook De Wassenaarse Krant dan netjes op haar beurt moet wachten om het in te lezen, mochten wij Ronald ondervragen over het onderzoek en zijn aanbevelingen.

Door Ton de Best en Roël Karamat-Ali

Ronald: “Dinsdag hebben wij een presentatie gehouden over het rapport aan de raadsleden. Ook collegeleden waren daarbij aanwezig en een paar ambtenaren. Ik zal daar kort iets over vertellen. Wij hebben de opdracht gekregen van de burgemeester, om een beeld te geven over de huidige staat van de bestuurscultuur en sociale veiligheid binnen Wassenaar.” 

Spiegel
Het is geen lijvig rapport, een pagina of dertig en heel beeldend geschreven op basis van allerlei gesprekken die we hebben gevoerd. Het doel van het rapport is eigenlijk een spiegel voor te leggen aan betrokkenen. Wat is er aan de hand? En hoe komen wij tot een verbetering ten aanzien van de bestuurscultuur en de sociale veiligheid. Het is niet een onderzoek waarbij wij allerlei incidenten en feiten hebben onderzocht en we hebben ook geen oordelen gegeven, over wat wel en niet is gebeurd. Ondanks dat een vorig jaar afscheidnemende wethouder, die vertelt over onveiligheid, de aanleiding was voor het onderzoek. Wij hebben dat niet op feiten onderzocht. Dat was niet de opdracht.

Aanpak
In totaal hebben wij 25 interviews afgenomen van 45 personen, sommige in groepjes. Elke fractie was uitgenodigd om met een delegatie te komen. Wij hebben collegeleden gesproken, oud-collegeleden, ambtenaren en we hebben met een paar maatschappelijke organisaties gesproken, om ook iets te horen over het beeld van buiten naar binnen. Dat gaf alles bij elkaar een uitstekend beeld van wat er aan de hand is. Je ziet de opkomst van lokale politieke partijen en je ziet de teloorgang van de VVD. Dat heeft natuurlijk invloed op wat er nu gebeurt. Dus je ziet een hele grote numerieke verversing van de gemeenteraad. Na de afgelopen raadsverkiezingen, ruim een jaar geleden, zijn heel veel nieuwe raadsleden gekomen. Er is in Wassenaar een enorme rijke historie aan politieke incidenten en bestuurscrises en daarbij heeft Wassenaar ook een mondige en veeleisende samenleving. Dat alles beïnvloedt de bestuurscultuur in Wassenaar.

Bestuurskracht onderzoek
Als je naar Wassenaar kijkt, gaat het financieel best goed en zijn er geen grote problemen. Een gesprekspartner zei tegen ons dat ‘omdat het ons goed gaat kunnen we het ons permitteren om van politieke crisis naar politieke crisis te rollen’. Er is door de gemeente in 2017 een document gemaakt waarin duidelijk wordt aangegeven, dat en hoe de bestuurscultuur anders moet. Daar is tot nu toe in beperkte mate iets van terecht gekomen.

Wassenaar is niet uniek
Wassenaar is niet uniek in zijn bestuurscultuur en veiligheid. Je hoeft maar de krant te lezen of het gaat ook in de nationale politiek over de bestuurscultuur. Ook bij heel veel andere gemeenten gaat het over de bestuurscultuur. Toch zeggen wij wel dat er echt iets aan de hand is in Wassenaar.

Onderlinge omgang
Wij hebben geconstateerd dat er veel respondenten ervaringen hebben met sociale onveiligheid. En dit speelt overal, bij zowel ambtenaren als raadsleden en leden van het college. Een harde sfeer en ruwe onderlinge omgangsvormen vallen ons ook op; er wordt op de man c.q. vrouw gespeeld, soms met krachttermen en soms zelfs vrouwonvriendelijk. Er wordt door elkaar en niet via de voorzitter gesproken. Voor een deel gaat dat door op sociale media. Soms ook wel in jullie krant, op de politieke pagina. En wat wij ook bijzonder vonden, is dat het niet alleen plaatsvindt buiten de raadszaal, sociale media en de krant, maar ook gewoon op zaterdag in openbare gelegenheden. De onderlinge harde en ruwe omgang leidt weer tot die sociale onveiligheid. Het gaat volgens onze gesprekspartners in de Wassenaarse politiek veel over strijd en macht en het gaat minder over de inhoud. Je mag geen fouten maken want die worden onmiddellijk afgestraft, soms met veel dédain. Wat wij verder horen, is dat er weinig reflectie en zelfreflectie plaatsvindt. Politiek is natuurlijk ook strijd, maar wel iets waarna je zegt ‘we zetten er een streep onder, we drinken een glas en de volgende dag gaan we verder’. Er is geen pacificatieritueel, zeggen we in ons rapport. Het lijkt erop dat politici het belang van Wassenaar uit het oog verliezen. En misschien ook wel van de inwoner. En die historie herhaalt zich.

Rolonzuiverheid
Iedereen heeft zijn rol. De raad en het college hebben hun rol en verantwoordelijkheid, maar ook de ambtelijke organisatie heeft dat. En wij constateren dat er sprake is van rolonzuiverheid. Om een voorbeeld te noemen: de raad hoort te controleren op hoofdlijnen, maar de raad controleert vaak op details. Ambtenaren moeten goede documenten maken waar de wethouder op stuurt, maar de wethouder gaat soms op de stoel zitten van de ambtenaren en zelf documenten opstellen.

Effect van de huidige bestuurscultuur
Het effect van de huidige bestuurscultuur is dat de besluitvorming stokt. Dat zie je het afgelopen jaar. Wat wij horen is dat raadsleden en ook ambtenaren afhaken en vertrekken of het overwegen. Als er geen vertrouwen is tussen ambtenaren, bestuurders en raad, dan is het slecht besturen. We hebben van respondenten begrepen dat het vertrouwen van de Wassenaarders in de politiek afneemt. Het kan uiteindelijk zelfs schadelijk voor het imago van Wassenaar zijn. Er is in ieder geval werk aan de winkel. De kern van onze aanbeveling is, dat er een programma bestuurscultuur moet komen.

Streep onder het verleden en vooruitkijken
Het doel van het programma is dat er een versterking komt van bestuurscultuur en sociale veiligheid, zodat iedereen in een sociaal veilige omgeving zijn werk kan doen. Er zitten wel een paar belangrijke randvoorwaarden aan het programma. Iedereen moet meedoen. Het is van en voor iedereen. Sommigen zullen zeggen: ‘Dat moet de burgemeester dan oplossen.’ Dat gaat niet werken. Iedereen moet meedoen. Er moet een streep onder het verleden en je moet vooruitkijken. Niet blijven hangen in allerlei gedoe van wat er het afgelopen jaar is gebeurd. Zet de Wassenaarders, de politiek en de inhoud centraal.

Visie
Er moet iets komen over een gedeelde visie, zo van: dit gedrag willen we niet meer. En dit willen we wél in de bestuurscultuur. Er moet gekeken worden naar regels en procedures. We hebben er ook een bepaalde aanbeveling over gegeven. Ga met elkaar reflecteren, de dialoog aanleren, oefenen en met elkaar in gesprek. En je moet het ook borgen. Zo’n programma moet onder leiding staan van een stuurgroep.

Concrete praktische aanbevelingen
Via de microfoon praten, niet door elkaar praten, niet naar elkaar schreeuwen. Geen krachttermen of andere rare termen. Via de voorzitter spreken. Dat kan de burgemeester zijn, maar soms ook commissievoorzitters. Die leiden zo’n vergadering. En die moet je ook de gelegenheid bieden om dat te leiden. Misschien moeten ze ook nog getraind worden in het goed leiden van vergaderingen, dat soort dingen.

Herindelingsspook
De provincie kijkt over de schouder van gemeente Wassenaar mee. Het herindelingsspook kan zo weer terug zijn, als Wassenaar doorgaat met de huidige bestuurscultuur. En dat, terwijl jullie deze met veel kracht zes jaar geleden van tafel hebben gekregen.

Uit de krant