Wandeling naar sporen Tweede Wereldoorlog op
Rhijnhof waar strijd uit mei 1940 voelbaar is

Komende donderdag 28 april wordt er op de Leidse begraafplaats Rhijnhof een wandeling langs sporen van de Tweede Wereldoorlog georganiseerd. Rhijnhof vervult als begraafplaats en crematorium heden ten dage een belangrijke functie voor Wassenaar. Tijdens de meidagen van 1940 waarin de slag om het vliegveld Valkenburg ook deels op Wassenaars grondgebied werd geleverd, lag Rhijnhof in een strategisch belangrijk gebied waar fel werd gevochten. Het fysieke strijdtoneel van de Slag om Valkenburg in Wassenaar, Katwijk en Leiden verandert in een rap tempo, maar op Rhijnhof blijven de sporen zichtbaar en voelbaar.

Door Jos Knijnenburg

Tijdens de coronacrisis kwam de uitvoering van het masterplan voor de uitbreiding en renovatie van het immense terrein van de Leidse begraafplaats Rhijnhof en het gelijknamige crematorium na meer dan twintig jaar gereed. Op het voormalige landgoed, dat nabij de noordgrens van Wassenaar pal langs de A44 ligt en dat sinds 1910 als begraafplaats in gebruik is, vinden zeer frequent ook uitvaarten en crematies van Wassenaarders plaats. De naast gelegen Haagse Schouw, met de gelijknamige brug over de Oude Rijn, vervult een belangrijke rol bij de verbinding tussen Wassenaar en Leiden.

De aanleg van de Rijnlandroute, de deels in Wassenaar voorziene uitbreiding van het Valkenburgse Meergebied, de bouw van een flink aantal woningen nabij de Haagse Schouw en straks de realisatie van Valkenhorst op het voormalige Marinevliegkamp Valkenburg leiden tot een steeds meer verstedelijkt gebied. Daar werd in de meidagen van 1940 hevige strijd geleverd. De 4 mei herdenking bij het oorlogsmonument aan de Haagsche Schouwweg krijgt dit jaar gezien de oorlog in Oekraïne een wel heel actuele lading. De voormalig secretaris-generaal van de NAVO en Minister van Staat Jaap de Hoop Scheffer gaat hier een toespraak houden. Het monument staat letterlijk naast Rhijnhof dat in mei 1940 letterlijk onderdeel van het strijdtoneel werd.

Een man die naar Rhijnhof was gegaan om te zien "dat er parachutes in de bomen” van de begraafplaats zouden hangen werd door de bezetter doodgeschoten, zo bleek uit een onderzoeksverslag naar de gebeurtenissen rondom de Haagsche Schouw, dat werd geraadpleegd voor een boek over Rhijnhof dat in 2005 verscheen. De situatie was zo gevaarlijk dat er van 10 tot en met 17 mei niemand op Rhijnhof kon worden begraven. Overledenen, waaronder slachtoffers van de oorlogshandelingen, moesten tijdelijk elders worden begraven, voordat ze naar Rhijnhof konden worden overgebracht. Tijdens de Tweede Wereld vorderden de Duitsers een deel van het Huis Rhijnhof. Naast de begraafplaats werden loopgraven aangelegd en vanaf 1943 kwamen die ook op de begraafplaats zelf. In september 1944 werden de activiteiten op Rhijnhof wederom stilgelegd, maar nu vanwege geallieerde beschietingen vanuit de lucht. Saillant is daarbij er tussen de begraafplaats en de Oude Rijn tal van grote bomen stonden, waarvan de Duitsers gebruik konden maken tijdens transporten van raketten (V2's) naar lanceerinstallaties in Wassenaar.

De vele bomen op Rhijnhof speelden nog een andere rol tijdens de Tweede Wereldoorlog. De bezetter richtte als onderdeel van Staatsbosbeheer het Rijksbureau voor Hout op dat bomen kon vorderen ten bate van de oorlogseconomie. Naarmate de oorlog vorderde, werd het tekort aan hout nijpender. Ook op het boomrijke Rhijnhof werden bomen gerooid en het hout ingeleverd. Graven op Rhijnhof vertellen een eigen verhaal over de Tweede Wereldoorlog. Naast de hoofdingang staat een bordje van de Nederlandse Oorlogsgraven Stichting die zich vanaf 1946 toelegt op de zorg voor tienduizenden graven over de hele wereld van Nederlandse gevallenen.