Russische inval Oekraïne geeft lading aan boek met Wassenaarse sporen Koude Oorlog
Vanaf het moment dat de Russische president Poetin op 24 februari Oekraïne de oorlog verklaarde en het land met een enorme troepenmacht binnenviel, verkeert Defensie in opperste staat van paraatheid. Commandant van de Nederlandse Strijdkrachten Onno Eichelsheim liet er afgelopen zaterdag in een gesprek met het AD geen twijfel over bestaan dat de hele oostflank van Europa fors moet worden verdedigd. De oorlog in Oekraïne zet de Koude Oorlog, die met de val van de Berlijnse Muur in 1989 symbolisch en met het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991 daadwerkelijk ten einde kwam, opnieuw in de belangstelling. Het geeft het onlangs verschenen boek ‘Als de bom valt’, waarin sporen van de Koude Oorlog in Wassenaar aan bod komen, een bijzondere lading.
Door Jos Knijnenburg
Schrijvend archeoloog Ruurd Kok (1969) publiceert al jaren in het Leidsch Dagblad en schreef in zijn boek ‘Bang voor mooi weer’ (2020) over nog altijd zichtbare sporen uit de Tweede Wereldoorlog in Leiden en omgeving. Ook Wassenaar kwam daarin aan bod en dus hebben we er ook in deze krant aandacht aan besteed. Als documentairemaker en presentator gaf Ruurd Kok vanaf november 2021 in de vijfdelige tv-serie ‘Het verdwenen vliegveld’ de kijker een verrassende blik op het Marinevliegkamp Valkenburg, dat als Valkenhorst een nieuwe toekomst tegemoet gaat. De serie is nog altijd via YouTube te zien. In het boek ‘Als de bom valt’ trekt Ruurd Kok opnieuw door de Leidse regio, maar nu op zoek naar sporen van de Koude Oorlog. Een oorlog die “koud” wordt genoemd, omdat er geen sprake is van een gewapend conflict, maar die zoals de auteur terecht constateert, nog altijd wordt gekenschetst door een waas van geheimzinnigheid. Neem nu het Besluit Luchtfotografie uit 1953 op grond waarvan het zichtbaar maken van militaire objecten via satellietfoto’s was verboden en dat formeel pas in 2013 werd ingetrokken. Inderdaad zijn in de befaamde Robas-luchtfotoatlassen uit 1990 (zwart-wit) en 2004 (kleur) gebieden als het vliegveld Valkenburg en de munitieopslag De Kom achter Rijksdorp onzichtbaar gemaakt. Kok toont een topografische kaart uit 1981 waarop Valkenburg en het mobilisatiecomplex (MOB) Maaldrift schitteren door afwezigheid. MOB Maaldrift, met een oppervlakte van ruim 20 hectare in Wassenaar één van de meest omvangrijke herinneringen aan de Koude Oorlog komt in het boek aan de orde. Kok is welkom op het terrein, maar het gegeven dat de auteur er alleen per auto een rondje maakt en zich verder voornamelijk baseert op schriftelijke bronnen, maakt de lezer alleen maar nieuwgieriger over hetgeen er in al die loodsen te zien is. Defensie is nooit happig geweest op pottenkijkers op het mobilisatiecomplex.
Onderzoekers van een adviesbureau dat in 2019 nota bene in opdracht van de gemeenten Wassenaar en Katwijk een rapport schreven over de cultuurhistorische waarde van het voormalige vliegveld Valkenburg en de aangrenzende Groene Zone, noteerden in een voetnoot: “Tijdens het onderzoek kregen we geen toestemming het MOB-complex te bezoeken. Daarom zijn de individuele gebouwen niet beschreven en gewaardeerd”. In juni 2002, een jaar na de vuurwerkramp in Enschede die vragen opriep over de opslag van munitie, werden omwonenden uitgenodigd voor een bezoek aan MOB Maaldrift, waarbij de deuren wel opengingen. Verrassend is het hoofdstuk in ‘Als de bom valt’ over een geheim knooppunt van telefoonverkeer tijdens de Koude Oorlog, een zogenaamde schakelput. De toegang wordt gevormd door een klein betonnen bouwsel op het landgoed Backershagen, niet ver van het koepeltje.
Op 4,5 meter diepte bevindt zich een kleine kelder met allerlei grijze schakelkasten die aan ondergrondse telefoonkabels zijn gekoppeld. Codes geven bestemmingen van de telefoonlijnen aan. CDL (Clingendael), KW (Katwijk) en RSDP (Rijksdorp). Die laatste locatie staat centraal in een ander hoofdstuk waarin Ruurd Kok schrijft over het bunkercomplex in Rijksdorp. Tijdens de Koude Oorlog krijgt dit erfstuk van Tweede Wereldoorlog een nieuw leven als verbindingscentrum tussen diverse krijgsmachtonderdelen en NAVO-zenuw centra. Vanuit Rijksdorp kon zoals Kok schrijft "de luchtmacht in twee minuten de lucht in worden gestuurd”. Boeiend is ook het verslag van Kok over zijn bezoek aan Villa Maarheeze, voormalig onderkomen van de supergeheime Inlichtingendienst Buitenland (IBD). Een mooie actuele aanvulling op de vuistdikke studie die in 1998 verscheen.