Kerkenvisie omvat afspraken over de omgang met
religieus erfgoed in goede en slechte tijden
Een klein jaar geleden besloten Wassenaar en Voorschoten om samen op te trekken in het project ‘Kerkenvisie, de toekomst voor religieus erfgoed’. De eerste verkennende fase is inmiddels afgesloten en dit heeft geresulteerd in een uitgebreid verslag. Religieus erfgoed, daarbij valt te denken aan kerken en kapellen, kloosters maar ook aan begraafplaatsen, maakt deel uit van het collectieve geheugen van Voorschoten en Wassenaar. Het wordt getypeerd als “één van de belangrijkste typen erfgoed”. Het belang van kerken is veel groter dan enkel het geloofsbelang. Zo beschikken Wassenaar en Voorschoten beiden over een beeldbepalende dorpskerk met een historie die raakt aan de oorsprong van beide dorpen.
Door Jos Knijnenburg
Kerken zijn al eeuwenlang belangrijk in Wassenaar en Voorschoten. “Maar tijden veranderen en de positie, rol en betekenis van kerken in de dorpen verandert ook”, zo schrijven B en W van Wassenaar aan de gemeenteraad. Ze voegen daaraan toe dat het belangrijk is, om afspraken te maken over hoe deze monumentale gebouwen en interieurs een toekomst kunnen krijgen. Daar zijn nogal wat partijen bij betrokken. Dat blijkt uit een verslag van de eerste verkennende fase die afgelopen maand is afgerond. Daar waren kerkbesturen, eigenaren (soms is dat een ontwikkelaar) en huurders (zoals het God Centre dat de voormalige Moeder Godskerk in Voorschoten huurt), het bisdom, de gemeente, erfgoedinstanties en de gezamenlijke commissie WCE van Wassenaar en Voorschoten bij betrokken.
En voor de goede orde, we hebben het niet alleen over katholieke kerken zoals de Willibrordus, de Jozef en De Goede Herder in Wassenaar en de Laurentius in Voorschote. We hebben het ook over protestante kerken waaronder de Dorpskerken in Wassenaar en Voorschoten en de Kievietkerk en de Messiakerk in Wassenaar. Vrijwel alle betrokkenen zijn volgens B en W van Wassenaar “enthousiast” over het Kerkenvisieproject, “ook vertegenwoordigers van kerken die in transitie verkeren”. Dat laatste raakt natuurlijk een zeer gevoelige snaar die onlosmakelijk is verbonden met religieus erfgoed. Veranderingen in de samenleving, waaronder de toenemende ontkerkelijking, maken dat er kerken worden gesloten en een andere functie krijgen.
In het meest vergaande scenario worden ze gesloopt. Bij de stukken over de voortgang van het project Kerkenvisie is dan ook separaat een “planologisch handelingskader gevoegd”. Dat moet een handvat bieden, wanneer een kerk zoals dat zo mooi heet “in transitie gaat”. Daarbij moet worden bedacht dat elk gebouw qua omstandigheden en omgeving anders is en dat vraagt om maatwerk. Een goed praktijkvoorbeeld vormt de in april 2016 aan de eredienst onttrokken Moeder Godskerk in Voorschoten versus de Jozefkerk in Wassenaar die over ruim een maand eenzelfde lot ondergaat. Beiden behoren tot de parochie H. Augustinus. Al bijna zes jaar wordt er in Voorschoten over de aan het God Centre verhuurde voormalige Moeder Godskerk gesteggeld. Een door erfgoedinstanties na de sluiting aangezwengelde discussie over de monumentale status van het gebouw gooide roet in de beoogde sloop en de voorgenomen woningbouw op de locatie in Boschgeest. De discussie over de monumentale status van de in het Wassenaarse Deijleroord beeldbepalende Jozefkerk werd al jaren geleden beslecht. Daar waar de katholieke kerk in 2013 nog opteerde voor een convenant (met minder restricties) met de gemeente, mocht sluiting aan de orde komen, werd het gebouw toch een gemeentelijk monument.
In plaats van sloop, staat de alternatieve bestemming als gezondheidscentrum al stevig in de steigers. Het nu gepubliceerde planologisch kader voor herbestemming geeft inzicht aan de eisen, waarmee de initiatiefnemers worden geconfronteerd. Daarvoor bestaat zelfs een nationaal stappenplan. Cultuurhistorische, bouwkundige en financiële aspecten spelen daarbij een rol maar ook duurzaamheid. Mooiste omschrijving daarbij is "het laadvermogen van het monument”. De sluiting van de Jozef levert ook een nieuwe dimensie aan de nieuwe centrale katholieke kerk in Wassenaar. Daar waar kapellen als die van de Ursula Kliniek en Huize Willibrord zijn verdwenen, de kapel aan de Hofcampweg het Deijlerhuis werd en de Sacramentskapel in de Jozef (zie foto) straks verdwijnt, krijgt de Willibrorduskerk straks een inpandige Jozefkapel als blijvende herinnering aan de parochiekern in Noord.